LEKCJE

  • POWITANIE
  • Lekcja 1 - Majątek
  • Lekcja 2 - Wsparcie
  • Lekcja 3 - Dług
  • Lekcja 4 - Narzędzia
  • Lekcja 5 - Rachunki
  • Lekcja 6 - Budżet
  • Lekcja 7 - Wiedza
  • Kalkulatory i Arkusze

LEKCJA 2

Z KIM Wyruszamy w tę Drogę?

Skoro jesteście z nami w tym kursie, zakładamy, że jesteście osobami wierzącymi.

Więc jako osoby wierzące wiemy, że mamy Ojca w niebie.

Pewnie sami jako rodzice, troszczycie się o Wasze dzieci.

Zaopatrujecie je w to, czego potrzebują – one same się o to nie troszczą. Czasami na coś im nie pozwalacie, czasami dacie więcej niż by chciały.

To nasze rodzicielskie „zaopatrywanie” dzieci ma więc pewną dynamikę, ma pewne granice, które dyktuje nam mądra miłość ku naszym dzieciom.

Czasami trudno nam to zobaczyć, ale z taką właśnie miłością patrzy na nas Bóg Ojciec. Ba! O ileż większą MIŁOŚCIĄ! ❤

Nie ważne więc, w jakim stanie są teraz Wasze finanse, ważne w jakim będą, jeśli zechcecie zaprosić do nich Tego, do którego Jezus pozwala nam wołać Abba, Tatusiu! (por. Rz 8, 15)

Ta lekcja może wydawać się trudna, ale wierzcie nam, jest niesamowicie potrzebna, zanim postąpimy dalej.

No to w drogę!

Obietnica zaspokajania naszych potrzeb

Tematem tej lekcji jest pełne panowanie i prawo Boga do własności nad naszym życiem, a więc i majątkiem oraz Jego obietnica zaspokajania naszych potrzeb.

Twoja jest, o Panie wielkość, moc, sława, majestat i chwała, bo wszystko, co jest na niebie i na ziemi, jest Twoje; do Ciebie, Panie, należy królowanie i ten, co głowę wznosi ponad wszystkich. Bogactwo i chwała od Ciebie pochodzą, Ty nad wszystkim panujesz, a w ręku Twoim siła i moc, i ręką Twoją wywyższasz i utwierdzasz wszystko.”

1 Krn 29,11-12

Katechizm Kościoła Katolickiego mówi, że Bóg jest Alfą i Omegą, „pierwszym początkiem i ostatecznym końcem wszystkich rzeczy” (Sobór Watykański I, Dei Filius 2, por. Sobór Watykański II, Dei Verbum 6).

To najważniejsza część całej naszej podróży, ponieważ nasz sposób postrzegania Boga określa nasz sposób życia.

Po utracie dzieci i całego majątku (w ciągu jednego dnia!) Hiob nadal wielbił Boga. Także w żałobie rozumiał rolę Boga jako Pana tych majętności. Mojżesz porzucił skarby Egiptu wybierając cierpienie z ludem Bożym, ponieważ akceptował, że Bóg jest Panem wszystkiego.

Na tę rolę Boga składają się trzy elementy: posiadanie, kontrola i zaopatrywanie.

Własność – Posiadanie

Wszelki nasz majątek jest pierwotnie własnością Pana.

Do Pana, Boga twojego, należą niebiosa, niebiosa najwyższe, ziemia i wszystko, co jest na niej.”

Pwt 10,14

Jednocześnie w prawo natury wpisane jest prawo człowieka do własności prywatnej, które to prawo ma jednak zawsze charakter względny, podporządkowany Bożemu panowaniu nad całym stworzeniem i powszechnemu przeznaczeniu dóbr, to znaczy takiemu ich przeznaczeniu, aby zawsze służyły wszystkim ludziom.

Prawo do własności prywatnej, nabytej lub otrzymanej w sposób sprawiedliwy, nie podważa pierwotnego przekazania ziemi całej ludzkości. Powszechne przeznaczenie dóbr pozostaje pierwszoplanowe, nawet jeśli popieranie dobra wspólnego wymaga poszanowania własności prywatnej, prawa do niej i korzystania z niej. Korzystając z tych dóbr, człowiek powinien uważać zewnętrzne, legalnie posiadane przez siebie rzeczy, nie tylko za swoje własne, lecz także za wspólne w tym znaczeniu, że mogą one przynieść pożytek nie tylko jemu samemu, lecz także innym. Posiadanie jakiegoś dobra czyni jego posiadacza zarządcą Opatrzności; powinien je pomnażać i rozdzielać jego owoce innym, a przede wszystkim swoim bliskim.”

KKK 2403-2404

Pan stworzył wszystkie rzeczy i zawsze ostatecznie pozostają one Jego własnością. Ty i ja tak naprawdę nie posiadamy na wyłączną własność nic! Zero! Absolutnie nic!

Jak zobaczymy w czasie tej finansowej podróży, uznanie Bożego władztwa nad naszym prawem własności jest kluczowym warunkiem panowania Jezusa Chrystusa w naszym życiu.

Nasza własność czy Jego panowanie?

Gdy uznajemy Boże władztwo nad naszym prawem własności, każda decyzja dotycząca jakiegokolwiek wydatku jest decyzją o wymiarze duchowym.

Nie pytamy już: „Panie, co chcesz, żebym zrobił ze swoimi pieniędzmi?”, teraz pytanie brzmi: „Panie, co chcesz, żebym zrobił z Twoimi pieniędzmi?”

Jeśli w ten sposób podchodzimy do zagadnienia, jeśli zarządzamy pieniędzmi zgodnie z Jego wolą, decyzje dotyczące wydatków i oszczędności otrzymują ten sam wymiar duchowy, co decyzje dotyczące dawania.

Boże władztwo nad naszymi dobrami wpływa również na to, jak dbamy o majętności. Skoro np. Pan jest „właścicielem” naszego miejsca zamieszkania, staramy się sprawić Mu przyjemność utrzymując Jego dom czy mieszkanie zawsze w czystości i w jak najlepszym stanie.

Uznać Boże Władztwo Nad Naszym Prawem Własności

Nasza kultura, media, a nawet prawo mówi nam, że to, co posiadamy, stanowi naszą wyłączną własność.

Uznanie Bożego władztwa nad tym wszystkim wymaga przemiany sposobu myślenia. To nigdy nie jest łatwe. Łatwo jest zaakceptować intelektualnie myśl, że „Bóg jest Panem wszystkiego, co mam”, ale żyć nadal tak, jakby to nie było prawdą.

Uznanie Bożego panowania nad tym, co posiadamy to ważny element nauki praktykowania radości.

Jeśli sądzicie, że określona majętność stanowi Waszą wyłączną własność, to okoliczności jej dotyczące będą wpływać na Waszą postawę. Jeśli będą korzystne, będziecie zadowoleni, jeśli trudne – będziecie rozczarowani.

Panowanie – Kontrola

Bóg nie tylko jest Stwórcą i „Właścicielem”, ale również panuje nad każdym zdarzeniem.

Bóg panuje również nad trudnościami. Ważne, byśmy zdali sobie sprawę z faktu, że Ojciec nasz niebieski nawet z okoliczności pozornie katastrofalnych wyprowadza dobro w życiu człowieka Bożego.

Wiemy też, że Bóg z tymi, którzy Go miłują, współdziała we wszystkim dla ich dobra, z tymi, którzy są powołani według Jego zamiaru…”

Rz 8,28

Św. Katarzyna ze Sieny, mówiąc o buntowaniu się przeciw okolicznościom, powiedziała: „Wszystko pochodzi z miłości, wszystko jest postanowione na zbawienie człowieka, Bóg wszystko czyni mając na względzie ten cel.” (Dialog o Opatrzności)

Pan z co najmniej trzech powodów dopuszcza, by w naszym życiu pojawiały się trudności: by ukształtować nasz charakter, by realizować własne zamiary i by z miłością dyscyplinować nas, gdy zachodzi taka potrzeba.

Bóg Jest Naszym Żywicielem – Zaopatrywanie

Pan obiecał, że będzie zaspokajał nasze potrzeby.

Starajcie się naprzód o królestwo [Boże] i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko [żywność i odzienie] będzie wam dodane.”

Mt 6,33

Ten sam Pan, który karmił manną dzieci Izraela w ciągu 40 lat wędrówki po pustyni i który zaspokoił głód pięciu tysięcy ludzi pięcioma bochenkami chleba i dwiema rybami, obiecał zaspokajać wszelkie nasze potrzeby.

Bóg Jest Zarówno Przewidywalny Jak i Nieprzewidywalny

Bóg jest w pełni przewidywalny w kwestii wierności obietnicy troski o nasze potrzeby. Nie możemy natomiast przewidzieć w jaki sposób będzie się o nie troszczył.

Dba o nas na różne sposoby, często takie, które nas zaskakują.

Mógłby zaspokoić naszą bieżącą potrzebę poprzez wzrost naszego dochodu lub nieoczekiwany podarunek. Ale z drugiej strony może powiększyć ograniczone zasoby poprzez zakupy, które oszczędzają pieniądze. Albo poprzez okoliczność, której teraz nie umiemy sobie nawet wyobrazić. Jest w pełni godny zaufania niezależnie od tego, w jaki sposób zechce zaspokoić nasze potrzeby.

Jeśli przylgniemy do Jego obietnicy zaspokajania naszych potrzeb, możemy być spokojni i radośni.

A Bóg mój według swego bogactwa zaspokoi wspaniale w Chrystusie Jezusie każdą waszą potrzebę.”

Flp 4,19

Potrzeby a Wymagania

Musimy zrozumieć różnicę między potrzebą a wymaganiem.

Potrzeby są to podstawowe rzeczy niezbędne do życia – żywność, odzienie i schronienie.

Wymaganiem jest wszystko, co wykracza ponad potrzeby. Pan może pozwolić nam mieć wymagania, ale nie obiecał, że zaspokoi je wszystkie.

Bóg troszczy się o wszystko!

Cóż w świecie, cóż w naszym życiu, co wśród naszych bieżących okoliczności jest dla Niego za trudne?

NIC!

Bóg troszczy się o wszystko. Bóg, który pamięta o każdym pojedynczym włosie każdego człowieka na świecie, doskonale zna Wasze położenie, Wasze potrzeby, a nawet najgłębsze, niewypowiedziane pragnienia serca.

W podróży, którą podjęliście, najważniejsze do zrozumienia jest to, kim jest Bóg i z jaką odpowiedzialnością angażuje się w nasze życie, także w sprawy materialne i finansowe. (por. KKK 303)

Głównym problemem większości z nas jest uznawanie stale roli, jaką odgrywa Bóg.

Nasza kultura wmawia nam, że w sprawach finansowych Bóg nie odgrywa żadnej roli i w pewnym stopniu ten pogląd ma na nas wpływ.

Inna przyczyną tej trudności jest to, że Bóg postanowił być niewidzialny. Cokolwiek jest „poza zasięgiem wzroku” ma tendencję do pozostawania „poza zasięgiem myśli.” Zatem porzucamy nieraz nawyk uznawania władzy Boga nad naszymi dobrami, jego panowania i jego troski.

Gdy wiesz już, jaką rolę odgrywa Bóg, możesz zastanawiać się, czy jakakolwiek odpowiedzialność pozostała dla Ciebie. Prosta odpowiedź brzmi – TAK!

PAN dał nam wielką odpowiedzialność.

Nasza Rola

Zarządca jest słowem, które najlepiej opisuje naszą rolę.

Zarządca to człowiek zarządzający czyimś majątkiem. Bóg dał nam tą władzę zarządców.

Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich; złożyłeś wszystko pod jego stopy .”

Ps 8,7 (Por. KKK 2403)

Naszą odpowiedzialność podsumowuje następujący werset:

A od szafarzy już tutaj się żąda, aby każdy z nich był wierny.”

1 Kor 4,2

Zanim będziemy mogli być wierni, musimy wiedzieć, czego się od nas wymaga.

Tak jak nabywca skomplikowanego urządzenia studiuje wydaną przez producenta instrukcję, by nauczyć się obsługi, tak i my musimy przestudiować podręcznik wydany przez Stwórcę – Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, świętą Tradycję – aby określić to, w jaki sposób chce On, byśmy zarządzali Jego majątkiem.

Bóg przekazał nam te zasady, ponieważ chce dla nas jak najlepiej.

Większość z was odkrywa, że w pewnych obszarach nie była wierna.

Starajcie się nie poddawać zniechęceniu. Próbujcie po prostu wiernie stosować to, czego się uczycie.

Bądź Wierny w Tym, co Otrzymałeś

Winniśmy być wierni niezależnie od tego, ile Bóg nam powierzył – fortunę czy garść miedziaków.

Ilustracją tego obowiązku jest przypowieść o talentach (zob. Mt 25, 14-30).

Gdy właściciel powrócił, wziął każdego, kto odpowiadał za wierny zarząd nad jego majątkiem. Właściciel pochwalił wiernego sługę, który otrzymał pięć talentów.

Co ciekawe, sługa, który otrzymał dwa talenty, otrzymał dokładnie taką samą nagrodę, jak ten, który otrzymał pięć.

Pan nagradza za wierność, niezależnie od wielkości tego, za co odpowiadamy.

Co jest oznaką szafarza czy zarządcy? Katechizm Kościoła Katolickiego udziela kilku odpowiedzi:

Wszystko, co posiada prawdziwy chrześcijanin, powinien traktować jako dobro, które ma wspólne z innymi, oraz zawsze powinien być gotowy i chętny przyjść z pomocą najbardziej potrzebującym. Chrześcijanin jest zarządcą dóbr Pana. Człowiek, używając tych dóbr, powinien uważać rzeczy zewnętrzne, które posiada, nie tylko za własne, ale za wspólne w tym znaczeniu, by nie tylko jemu, ale i innym przynosiły pożytek”. Posiadanie jakiegoś dobra czyni jego posiadacza zarządcą Opatrzności; powinien on pomnażać i rozdzielać jego owoce innym, a przede wszystkim swoim bliskim.

KKK 952, 2404

Wierność jest od nas wymagana niezależnie od tego, czy otrzymaliśmy wiele, czy mało.

Ktoś powiedział, „Nie chodzi o to, co bym zrobił, gdybym miał milion, ważne, co robię z tymi dziesięcioma złotymi, które mam.”

Wierność w Każdej Dziedzinie

Bóg chce, byśmy byli wierni w zarządzaniu całymi naszymi pieniędzmi.

Niestety większość katolików jest nauczona, jak zarządzać po Bożemu tylko częścią przychodu – obszarem dawania (a i to kiepsko wychodzi 😊).

Resztą naszego dochodu często zarządzamy już zgodnie z perspektywą tego świata.

Efektem tego, że nie nauczono nas zarządzania pieniędzmi zgodnie z nakazami Biblii, jest u wielu chrześcijan niewłaściwy stosunek do majętności.

Z tego powodu często podejmujemy błędne decyzje finansowe – z bolesnymi konsekwencjami.

Przestudiujcie poniższy diagram.

Korzyści z Wiernego Gospodarowania Pieniędzmi

Wierny zarządca odnosi trojaką korzyść:

Pogłębienie Osobistej Relacji z Jezusem Chrystusem

Przypomnij sobie, co pan powiedział słudze, który wiernie zarządzał jego majątkiem: „wejdź do radości twego pana!” (Mt 25,21).

Możemy więc nawiązać bliższą relację z naszym Panem, wiernie zarządzając majętnościami, które nam dał.

Człowiek bowiem, stworzony na obraz Boga, otrzymał zlecenie, aby rządził światem w sprawiedliwości i świętości, podporządkowując sobie ziemię ze wszystkim, co w niej jest, oraz żeby, uznając Boga Stwórcą wszystkiego, odnosił do Niego siebie samego i wszystkie rzeczy, tak aby przez poddanie człowiekowi wszystkiego przedziwne było po całej ziemi imię Boże. (…) Człowiek bowiem pracując nie tylko przemienia rzeczy i społeczność, lecz doskonali też samego siebie.

Konstytucja „Gaudium et spes”, 34, 35

PAN często pozwala nam zmagać się z jakąś przeciwnością, z jakąś sprawą, tematem, ponieważ jest to nam bardzo potrzebne (choć często tego tak nie postrzegamy i nie rozumiemy).

Z pewnością miało to zastosowanie wobec nas. Zarządzaliśmy pieniędzmi opierając się całkowicie na świeckiej logice.

To my panowaliśmy (przynajmniej tak się nam wydawało 😊).

Stosując stale te biblijne zasady w życiu, dostrzegliśmy ogromną zmianę zarówno w sposobie zarządzania pieniędzmi, jak i w naszej relacji z Panem.

Kształtowanie Charakteru

Bóg posługuje się pieniędzmi by uszlachetnić charakter.

Już ponad 100 lat temu David McConaughy w swojej książce „Pieniądze – próba ogniowa”, („Money the Acid Test”, 1918r.) pisał:

Pieniądze, najpowszechniejsza z rzeczy doczesnych, wiążą się z niezwykłymi i wiecznymi konsekwencjami. Nawet jeśli dzieje się to zupełnie nieświadomie, pieniądze, poprzez proces ich zdobywania, oszczędzania, wydawania i oddawania, kształtują ludzi. W zależności od sposobu ich użycia okazują się błogosławieństwem bądź przekleństwem. Albo człowiek staje się panem pieniędzy, albo pieniądz staje się jego panem. Nasz Pan posługuje się pieniędzmi, by wypróbować nas i by kształtować nas na swoje podobieństwo.”

A ks. Jacek Stryczek w książce „Pieniądze. W świetle Ewangelii” (2015r.) dodaje:

To właśnie pieniądz ma w sobie niezwykłą moc weryfikacji i dlatego – w Ewangelii, w nauce Jezusa – odgrywa tak istotną rolę. Nie jest nieważny ani zły sam w sobie. Pieniądz kształtuje i wystawia człowieka na próbę. Czyni go gotowym do podejmowania większych wyzwań…

powtórzmy – mądre zarządzanie pieniędzmi zwiększa zaufanie Boga do nas i dobrze przygotowuje do zarządzania i radzenia sobie z pokusami.”

Można dostrzec korelację kształtowania charakteru człowieka z faktem, że zarządza on pieniędzmi zgodnie z zasadami biblijnymi.

Pieniądze są uznawane za wskaźnik prawdziwego charakteru człowieka.

Na podstawie sposobu gospodarowania pieniędzmi, na podstawie wyciągu z konta czy karty kredytowej, można wiele powiedzieć o charakterze danego człowieka.

Dlaczego?

Ponieważ wydajemy pieniądze na to, co dla nas najważniejsze.

Porządek w Finansach

Dzięki gospodarowaniu finansami według Bożych zasad wyjdziecie z długów, będziecie rozsądniej wydawać pieniądze, zaczniecie oszczędzać na przyszłość i przekazywać jeszcze więcej środków na dzieła Boże.

Musimy Być Wierni w Małych Rzeczach

Kto w drobnej rzeczy jest wierny, ten i w wielkiej będzie wierny; a kto w drobnej rzeczy jest nieuczciwy, ten i w wielkiej nieuczciwy będzie“.

Łk 16,10

Jak sprawdzić, czy Wasz syn będzie dbał o swój pierwszy samochód? Obserwujcie, jak dba o rower.

Jak sprawdzić, czy sprzedawca kompetentnie obsłuży kluczowego klienta? Oceń, jak obsługuje małych klientów.

Jeśli z zasady jesteśmy wierni w małych rzeczach, Pan wie, że może nam powierzyć więcej odpowiedzialności.

Małe rzeczy są małe, ale wierność w małych rzeczach, to wielka rzecz.

Bądź wierny w małych rzeczach, ponieważ w nich jest twoja siła.”

św. Matka Teresa

Musimy Być Wierni Wobec Cudzych Majętności

W pewnym stopniu właśnie od wierności w zarządzie cudzymi majętnościami zależy, jak wiele otrzymasz.

Jeśli w zarządzie cudzym dobrem nie okazaliście się wierni, kto wam da wasze?”

Łk 16,12

Ta zasada bywa często zapominana.

Gdy ktoś pozwala ci czegoś użyć, czy starasz się to oddać jak najszybciej i w dobrym stanie?

Czy nie marnujesz beztrosko materiałów biurowych należących do pracodawcy?

Czy marnujesz prąd w hotelu?

Niektórym ludziom nie powierzono więcej dóbr, ponieważ nie byli wierni w zarządzie cudzymi majętnościami.

Musimy mieć na uwadze, że nasze zadanie jako zarządców obejmuje wszystko.

Dla wierzących jest pewne, że aktywność ludzka indywidualna i zbiorowa, czyli ów ogromny wysiłek, przez który ludzie starają się w ciągu wieków poprawić warunki swego bytowania, wzięty sam w sobie odpowiada zamierzeniu Bożemu. (…) Dotyczy to także zwykłych codziennych zajęć. Mężczyźni bowiem i kobiety, którzy zdobywając środki na utrzymanie własne i rodziny tak wykonują swoje przedsięwzięcia, by należycie służyć społeczeństwu, mogą słusznie uważać, że swoją pracą rozwijają dzieło Stwórcy, zaradzają potrzebom swoich braci i osobistym wkładem przyczyniają się do tego, by w historii spełniał się zamysł Boży.”

Konstytucja „Gaudium et spes”, 34

Bóg obiecuje, że wypełni Swoje zadanie wobec naszych finansów.

Nasze zadanie to wierne wzrastanie w roli zarządców.

Jak To Teraz Wszystko Ogarnąć?

Spokojnie, powoli, nikt Was nie pogania.

Wiemy, że to proces, sami przez niego przechodziliśmy i nadal przechodzimy.

Podpowiemy Wam, co my zrobiliśmy i co przyniosło niesamowite owoce (i dalej przynosi).

Pamiętacie słowa Jezusa?

Jeśli dwaj z was na ziemi zgodnie o coś prosić będą, to wszystkiego użyczy im mój Ojciec, który jest w niebie”

Mt 18, 19

Inspiracja 💡💎

Dlatego powiadam wam: Wszystko, o co prosicie w modlitwie, stanie się wam, tylko wierzcie, że otrzymacie.”

Mk 11, 24

Zadanie domowe ⏰📚

Wyznaczcie sobie dzień na wspólną, małżeńską, może wieczorną modlitwę. (u nas jest to sobota 😊)

Modlitwę dziękczynną, za to co na ten moment macie i modlitwę prośby o pokierowanie Waszymi sprawami finansowymi przez Ojca.

Jeśli jesteście w sytuacji długu, z którym sobie nie radzicie, powiedzcie o tym Bogu na modlitwie.

Jeśli nie radzicie sobie z finansami, ulegacie konsumpcjonizmowi – powiedzcie o tym Bogu na modlitwie.

W każdej inne trudnej sytuacji finansowej – powierzcie ją Bogu na modlitwie.

I… otwórzcie serca na cuda, bo będą się działy!

Możecie się modlić swoimi słowami – jak najbardziej, szczera i z serca płynąca modlitwa jest na pewno Panu Bogu miła.

Ale jeśli trudno Wam tak się modlić, to skorzystajcie proszę z naszej poniższej propozycji, wzbudzając w sercach intencję, którą szczególnie chcecie Panu Bogu powierzyć.

BONUS 🎁

Propozycja Modlitwy Małżeńskiej (a także Indywidualnej) 🙏

Boże Ojcze Wszechmogący, Stworzycielu nieba i ziemi, który Jeden jesteś Dobry,
Jezu, Synu Boży, Zbawicielu, przed którym zgina się wszelkie kolano,
Duchu Prawdy, który ożywiasz i uświęcasz wszystko,
Boże w Trójcy Świętej Jedyny,
dziś my … i … ,
świadomi własnej nędzy i Twojego bogactwa klękamy przed Tobą w pokorze
i uznajemy Ciebie za jedynego Pana naszego życia
i powierzamy się Tobie i Twojej świętej woli.
Spraw byśmy pragnęli i czynili zawsze to, co Ty chcesz, jako Twoje przybrane dzieci.
Wszystko kim jesteśmy i co posiadamy jest darem Twojej dobroci dla nas,
Ty uczyniłeś nas zarządcami całej posiadłości Twojej.
Spraw, byśmy nigdy nie uważali się za właścicieli Twoich darów,
ale byśmy godnie wypełniali obowiązki szafarzy.
Obdarz nas Panie Duchem Mądrości, abyśmy nie zakopywali Twoich talentów,
ale je pomnażali, niech z owoców naszych starań żywią się ubodzy i potrzebujący.
Zaradź naszemu niedowiarstwu, abyśmy tak jak Maryja byli sługami Twojego Słowa
i nigdy nie zwątpili w Twoją miłość.
Umacniaj naszą nadzieję na nagrodę nieba,
że po wiernej służbie wejdziemy do radości naszego Pana.
Amen.
/modlitwę do osobistego odmawiania przygotował ks. Tomasz Błachut/